Strabon, kentin iki bölümden oluştuğunu anlatmaktadır. Şehri ikiye bölen sel yatağının batısında gymnasion yer almaktadır. Kuzeyde Bizans yapı kalıntısı ve kütüphane yer almaktadır. Kütüphanenin kuzeyinde ise sahne binasında görülen kabartmalarıyla ayrı bir öneme sahip olan tiyatro bulunmaktadır. Sel yatağının doğusunda ise odenon ve bouleuterion yer alıyor. Şehrin nekropolü batıda ufak bir yerleşme yeri olan Akharaka yolu üzerinde bulunmaktadır.
KENT KALINTILARI
Kentin sur duvarları:Bugün NYSA’yı çevreleyen Helenistik devir suruna ait herhangi bir kalıntıya rastlanmamaktadır. Ancak yer yer Bizans döneminden kalma sur izleri görülmektedir.
Gymnasium:NYSA’daki gençlerin düşünsel ve bedensel olarak eğitim gördükleri, 70x165 m ölçütlerindeki bu büyük yapı kalıntısı Strabon zamanında büyük olasılıkla daha küçük ölçülerde bulunuyordu. Bugünkü yapı kalıntıları ise Roma imparatorluğu dönemine aittir.
Roma Hamamları:NYSA’da Strabon tarafından değinilmeyen yapı kalıntılarından biriside Antik kentin doğusunda yer alan oldukça büyük bir yapı kalıntısıdır. Bu yapı geniş mekanları, dikdörtgen biçimli duvarları ve bir havuzu ile antik kentteki Roma Hamamlarıdır.
Kütüphane:M.S. 2.yy’da inşa edilen ve 2 yılda büyük olasılıkla 3 katlı olan bu yapı Efes’teki Celcus kütüphanesinden sonra Türkiye’nin en iyi korunmuş 2.antik çağ kütüphanesidir. Okuma salonunun yüzölçümü 13.40x14.80 metrelik bir alanı kaplar. Rulolar yada yazmalardan oluşan ciltler nisler içinde yapılmış raflara konuluyordu.
Agora:89x105 m. Ölçülerinde olan ve 4 yanı sütunlarla çevrili Agora bir Pazar yeridir. Doğusunda ve kuzeyinde lon düzeninde çift sıra sütunların bulunduğu yapılan kazılar sonucunda ortaya çıkarılmıştır.
Amphitheatre:Strabon’un amphitheatre olarak tanımladığı ve bugün sel suları nedeniyle oldukça tahrip görmüş ve 44x192 m. Ölçütlerindeki stadyum 30.000 kişiyi alabilecek kapasitededir.
Bouleuterion:NYSA antik kentinin en iyi korunmuş yapılarından birisi Bouleuterion’dur. Strabon bu yapıyı Gerantikan(Yaşlılar Meclisi) olarak tanımlamıştır. 600-800 kişiyi alabilecek kapasitedeki Bouleuterion M.S. 1.yy’da inşa edilmiş olup M.S. 2 yy’da değişiklik görmüştür.
Roma Tiyatrosu:İyi korunmuş bu yapı, Roma imparatorluğu döneminde inşa edilmiştir. 12.000 kişilik tiyatronun sahne alanı 27 metre çapındadır. Tiyatronun sahne yapısının podyumlarında bulunan bağcılık ve şarapçılık tanrısı Dionysos’un yaşamına ait frizler çok önemlidir. Çünkü NYSA tiyatrosundaki bu frizler Türkiye’deki diğer kabartma frizlere sahip üç antik tiyatronun (Hierapolis, Perge ve Side) en iyi korunmuş durumdakilerini oluşturur.
Tünel:Tonozlarla örtülü 100 m. Uzunluğundaki bu tünel, Strabon’un belirttiği gizli bir yer altı geçididir. Bu tünel, Aydın dağlarından hızla akan sular için kanal görevini yerine getiriyor ve aynı zamanda tiyatro önündeki meydanı alttan destekliyordu.
Nekropol:Kentin Nekropol’ü kentin batı tarafından Akharaka’ya doğru giden kutsal yolun üzerinde bulunmaktadır. Bu mezarlıklar içindeyse genellikle lahitler bulunmaktadır.
Kiliseler:NYSA antik kentinde yapılan ilk araştırma olasılıkla tapınaklar üzerine inşa edilmiş olan 2 adet Bizans Kilisesine ait kalıntılara rastlanmıştır. Ancak, bugün kalıntılara ait izler kaybolmuştur.
STRABON(M.Ö. 64-M.S. 21)
Coğrafyanın babası olarak bilinen Strabon, Amaseia’da (Amasya) doğdu. NYSA’da eğitim gören Strabon gençliğinde burada Aristodemos’un öğrencisi olduğunu yazmaktadır. Strabon’u ünlü yapan 17 kitaptan oluşan Geographika adli yapıtıdır. Strabon bu büyük yapıtı verdiği çok önemli bilgilerin yanı sıra ülkelerin tarihi, gelenek ve görenekleri ve dinsel inançları ile ilgili bilgileri de içerir.
